Muğla’da Yaşam II

Hepimizi rahatlatan huzur veren bu Muğla sokakları evleri yazı dizimize devam ediyoruz.

Üzerlerinde yer aldıkları parsellerin biçimi ve komşu binaların konumu da planların oluşumunda etkili olabilmektedir. Ancak, genel hatlarıyla, merdivenlerin sofa içindeki yerlerine göre, “ortadan” ve “yandan “ merdivenli tipler olarak bir sınıflama yapmak mümkündür.

***

Ortadan merdivenli evlerde, üst çıkış binayı simetrik olarak ikiye ayırdığı gibi, farklı şekillerde de bölebilmektedir. Ancak her iki durumda da yaygın olan uygulama, merdivenin geriye doğru sokulan bir orta sofadan çıkması ve binanın arka duvarına yaslanmış olmasıdır. Merdiven ahşaptır ve altı depo olarak kullanılır. U şeklinde dönerek çıkar. Her iki yanında simetri hakimse birer veya ikişer oda yer alır. Sofalar, avlu cepheleri boyunca uzandığı gibi, sadece merdivenin açıldığı ve oda girişlerinin bulunduğu orta kısımda da yer alabilir. Bu tiplerde de yaygın olan uygulama orta sofanın, bina cephe hattının ilerisine doğru beşgen şeklinde bir çıkma yapmasıdır. Sonradan kapatılanları da vardır.

Ortadan çıkan merdivenin, yapı kütlesini simetrik olarak ayırmadığı durumlarda ise, sofanın bir tarafında odalar yer almakta, diğer tarafında ise yine sofanın devamı olan bir yan açık mekan bulunmaktadır. Genellikle, avluya bakan cephelerinde boydan boya sofa bulunan evlerde ise, üst kata “yandan merdivenle” çıkılır. Sofanın genişliği, binanın yanından U dönüşüyle çıkan merdivenin iki kolunun genişliğiyle uyum içindedir. Odalar, sofanın gerisinde yapının arka duvarına yaslanmış olarak yan yana sıralanmışlardır. Her biri doğrudan sofaya açılırlar.

***

Rum evlerinin plan tipleri Hıristiyan kültürüne dayalı yaşam anlayışına uygun olarak ortaya çıkmıştır. Binaya doğrudan doğruya sokaktan girilir ve sokak kapısı bir orta mekana daha doğrusu geniş bir iç koridora açılır. Odalar bu mekanın etrafında olup, sokağa pencerelidir. Orta mekanın bir kenarından üst kata çıkılır, zemin kat plan düzeni aynen bu katta da tekrar edilir. Taşıyıcı taş duvarlar üst üste geldiğinden oda büyüklükleri de aynıdır. Odalardan sokağa ve bahçeye pencereler açılır. Üst katlarda yaygın olan bir uygulama, sokağa doğru yaklaşık 1 m eninde çıkan ve cephenin ortasında, giriş kapısının üzerinde yer alan cumbadır. Bunlar ahşap konstrüksiyonlu olup, ilk bakışta “sonradan

eklenmiş” gibi bir görünüm içindedirler.

***

İşlevsel Özellikler Açısından Muğla Evleri

Konut insan içindir. Ve insanla bir bütündür. İnsanın yaşayamadığı bir konut yada yerleşme, var oluş nedenini kaybettiğinden aslında mimari kişiliğini de yitirmeye mahkumdur. Muğla evinin avluya bakan cephesinde, halk arasında “evin önünde” denilen sofa vardır. Sofa, evi yağmurdan, güneşten koruduğu gibi üst katta odalara ulaşım görevinde de bulunur. Ayrıca sıcak havalarda oturulacak, hatta gece yatılacak serin açık yerdir. Muğla evinde sofalar çeşitli konumlarda bulunur. Cephe boyunca olanları olduğu gibi, cephenin ortasında sekizgen biçimli olanları da vardır. Sofaları ahşap dikmeler taşır. Sofanın dış yüzeyinde “tırabzan” denilen ahşap çubuklardan oluşan korkuluk vardır. Ayrıca

son dönemlerde yapılan kapalı sofalarda vardır.

***

Muğla evinin sokakla ulaşımını “hayat” denilen etrafı duvarla çevrili avlu sağlar. Evin ön cephesinin baktığı “avlunun” etrafında tuvalet, ahır, kümes ve “salındırma” denilen çatısını ahşap dikmelerin taşıdığı etrafı açık büyük bir ocağı olan çamaşır yıkama ve çeşitli kış hazırlıkları için kullanılan açık mekan vardır. Mutfak denilen küçük bir oda vardır. Bu bahçe odasında yemek yapıldığı

gibi oturma odası olarak da kullanılır.

***

Sokaktan avluya çift kanatlı bir kapıyla veya “kuzulu kapı” ile girilir. Bazı avlular, Arnavut kaldırımındaki dere taşlarıyla kaplıdır. Sabur hane bölgesinde avlular çakıl taşı ile kaplıdır. Avlunun duvar dibindeki kenarlarında çiçeklik bulunur. Ahşap direklerle iskeleti kurulan ve çardak denilen pergola, üzerindeki asmasıyla avluya gölge verir. Zeytin, nar, erik avluların vazgeçilmez

ağaçlarıdır. Çiçekliklerde sümbül ve şimşir sıkça görülür.

***

Muğla evlerinde sofa çok amaçlı ev işlerinin yapıldığı özellikle kadının daha çok kullandığı bir mekandır. Avlu ve konutun kadının geniş çaplı üretim eyleminde birlikte rol aldıkları göz önüne alınırsa, konutun neden avluya açık ve onunla bütünleşen bir plan tipine sahip olması gerektiği kendiliğinden ortaya çıkar.  Muğla evinde yazlık yaşam avluyla bağlantılı olarak zemin kattaki

sofada geçer. Odalar kullanış amaçlarına ve özelliklerine göre isimler almışlardır. “Yaz odası”, “kış odası” gibi. Muğla evinin odası bir ailenin ihtiyaçlarını karşılayacak fonksiyonları içinde barındıran bir ev anlamındadır. Evin üst katında konuklar için devamlı temiz ve düzenli saklanan “köşk oda”

vardır. Rum evlerinde su, Türk evlerinde avluda olmasına karşın, evin içindedir. Mekanların kullanış biçimleri ise günümüz kullanım biçimleriyle benzerlik içerisinde “oturma odası”, “yatak odaları”, “hol”, “mutfak”, “banyo”, “tuvalet” olarak kesin şekilde ve kullanımlarına uygun büyüklüklerde ayrılmışlardır.

DEVAM EDECEK