Yok Olma Tehlikesi Altındaki Kültürel Miras Kayıt Altına Alınıyor

Stratonikeia Antik Kenti kazı başkanı Prof. Dr. Bilal Söğüt önderliğindeki ekipte yer alan Selçuk Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyeleri Prof. Dr. Osman Kunduracı ve Dr. Öğretim Üyesi Nurcan Bahargülü, bölgedeki evleri detaylı şekilde inceleyip akademik yayınlarla kültürel mirasın yok oluşunu önlemeye çalışıyor.

Ayakta Kalan 42 Geleneksel Ev

Yaklaşık 30 yıldır bölgedeki geleneksel konutlar üzerinde araştırmalar yapan Prof. Dr. Osman Kunduracı, Katrancı evlerinin mimarisine odaklanırken, Dr. Nurcan Bahargülü de son çalışması “Muğla – Yatağan Katrancı Köy Evlerinden Örnekler” isimli makalesini Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi’nde yayımladı. İki akademisyen, yaptıkları alan çalışmalarında Katrancı Mahallesi’nde 42 adet taş evin günümüzde ayakta olduğunu belirtti ve bu çalışmaları ilerleyen dönemde “Katrancı Evleri” adlı kitapta toplayacaklarını duyurdu.

Ana Süsleme Motifi: Çam Kozalağı

Katrancı evleri genellikle iki katlı, dış sofalı (önlüklü) ve düz toprak damlı olarak inşa edilmiş. Tek ya da iki odalı planlı bu evlerde, odalar dış sofanın arkasına yerleştirilmiş olup, cephede kibet, dış sofa ve oda düzeni hakim. Evlerin özgünlüğü, kullanılan taş ve ahşap malzeme ile iç dekorasyondaki özgün süslemelerle korunuyor. Dış cepheler sade tutulurken, iç mekânda ahşap üzerine işlenen süslemeler oda kapıları, yüklükler, pencere kanatları, raflar ve tavanlarda yoğunlaşıyor. Kapıların kanatları, çatma ve çakma teknikleriyle dikey ve yatay panolara bölünmüş; panoların merkezinde ise bölge geçim kaynağı olan çam kozalağı motifi ön plana çıkıyor.

Aydın Çine Akçaova’dan Ustaların Elinden Çıkan İşçilik

Ahşap oyma ustalarının Aydın Çine’nin Akçaova mahallesinden geldiği tespit edilmiş. Kapılardaki temel süsleme kompozisyonları çarkıfelek, yıldız ve baklava dilimi motiflerinden oluşuyor. İç panolarda ise tabanca, hançer, ay-yıldız, yonca, vazodan çıkan çiçekler, ibrik, güğüm, gaz lambası, el feneri, nazar boncuğu, ayna, araba, kuş, yılan ve balık gibi çeşitli figürler yer alıyor. En sık kullanılan motifler arasında ise bölgenin ekonomik kaynağı olan künar (çam kozalağı) çiçeği ve yaprağı bulunuyor.

Özgün Dokusunu Hâlâ Korumakta

Selçuk Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nden Prof. Dr. Osman Kunduracı, Katrancı’yı tercih etmelerinin en önemli nedeninin, buranın özgün mimari dokusunu ve yapısını koruyan nadir bir Yörük yerleşimi olması olduğunu belirtti. Evlerin tapusuz olduğunu da vurgulayan Kunduracı, evlerin genellikle küçük avlular içinde yer aldığını, alt katların ahır ve samanlık olarak kullanıldığını, üst katların ise yaşam alanı olduğunu anlattı. Kayrak taş ve düz toprak dam kullanımı geleneksel özellikler arasında yer alıyor. Evlerin mimari planı genellikle tek veya iki odadan oluşurken, girişte ‘önlük’ olarak adlandırılan bir bölüm ve ocak bulunuyor.

Mahallenin Geçim Kaynağı Ahşap Süslemelerde Yaşıyor

Dr. Öğretim Üyesi Nurcan Bahargülü, Katrancı evlerinin ahşap süslemelerini incelerken, evlerin oda giriş kapılarının genellikle bitkisel, geometrik ve bazen figürlü süslemeler taşıdığını söyledi. Kapılardaki çam kozalağı motiflerinin bölge halkının başlıca geçim kaynağı olan çam fıstığına atıfta bulunduğunu belirtti. Ayrıca erkekliği simgeleyen hançer motiflerinin, yakın bölge Kavaklıdere’nin bakırcılık kültüründen etkilenen güğüm ve ibrik motifleriyle birleştiğini aktardı. İç mekânda, özellikle yüklüklerde ve taşıyıcı direklerde, mavi nazar boncukları ve kazıma tekniğiyle yapılan geometrik süslemeler dikkat çekiyor. Tavan göbeklerindeki motifler de kapı süslemeleriyle uyumlu şekilde işlendi.

Bu kapsamlı çalışmalar, Muğla’nın kültürel mirasının korunması ve yaşatılması açısından büyük önem taşıyor.