Muğla’nın Başı Çiçekli, Altın Dişli Yörük Kızları

Konakaltı Kültür Merkezi’nden Arasta’ya doğru giderken dar kaldırımlı dar yolun sağ tarafında Muğla Yörük Obaları Derneği’ni görürsünüz. Tarihi bir binası, ağaçların altında yerlere yeşil halı serilmiş temiz bir bahçesi vardır. Bir köşesine kurulmuş kıl çadırlardan otağları ile kendinizi yaylada gibi hissedersiniz. Kimi akşam demirden bir leğen çalan ve türkü çığıran bir kadının etrafında yöresel kıyafetler giymiş kaşıkla oynayan 3-5 kadın dikkatinizi çeker. Yürüyen Türkler yani Yörükler… Özgürlüğüne bir hayli düşkün olan yörüklerin Muğla’daki belki de son temsilcilerinden bir kaçı, Muğla Yörük Obaları Derneği’nin çatısı altında toplanmış durumda. Bir de Muğla yörüklerinin kültürünü, oyunlarını, türkülerini yaşatmak için kurulan Muğla Yörük Obaları Derneği Kadın Folklör Ekibi var. Orta yaşın üstündeki 7 kadın sık sık biraraya gelerek demir leğen çalan ve türküler söyleyen Huriye hanımın önünde, Muğla’ya özgü oyunları oynuyor. Bu ekibin lideri 49 yaşındaki Nilcan Demir, bir zamanlar meşhur olan altın dişli Muğlalı gelinleri ve kısıtlı imkanlara rağmen yaşatmaya çalıştıkları yörük kültürünü anlattı.

Muğla Yörük Obaları Derneği Kadın Folklör Ekibi’nin liderisiniz, onun dışında kendinizden bahseder misiniz?

Şu anda elimin emeğiyle bir dersanede temizlik görevlisi olarak çalışıyorum. Ailem köyde, ben Muğla’da yaşıyorum. Muğla’nın Yemişendere köyündenim. Sonra kendi yörük kültürümüzü yaşatmak için Yörük Obaları Derneği’ne katıldım. Kadınlarımızla beraber kaşık oyunu ekibi olarak, kültürümüzü yaşatalım diye, dedelerimizin, ebelerimizin oynadığı oyunları yürütelim, kültürümüz ölmesin diye gönülden gelerek, hiçbir yerden destek almadan çalışmalarımızı yürütüyoruz. Bizim gibi insanlar sahiplenmezse zamanla yok olup gidecek. Sadece kendi yörelerimizde kültürümüzü yaşatmaya çalışan insanlarımız var.

Yörük Obaları Kadın Folklör Ekibi ne zaman ve hangi amaçla kuruldu?

Ben buraya gelmeden yıllar önce kurulmuş bu ekip. Derneğin başkanı değişmiş, Orhan Akcan Başkanımız olmuş. Belli bir zaman sonra kadın ekibi de değişmiş. Ben onlara 7-8 yıl sonra katıldım. Eski gruplarımız ayrıldı. Biz yeniden burada 3 yıl önce bir kadın folklör ekibi kurduk. 7 bayanız, kaşık oyunu oynuyoruz. Geziyoruz, oynuyoruz, amacımız yörük kültürünü canlandırmak ve yaşatmak. Gelecek nesillerimizin unutmaması, yaşatması, gelecek nesillere aktarılması için çalışıyoruz.

Peki yörük kültüründeki oyunlardan, türkülerden bahseder misiniz?

En başta ‘Yörük Kızı’nı oynuyoruz. Her gittiğimiz yerde oynarız. Daha sonra ‘Sürmelim’ var. ‘Aman Mor Koyun’, ‘Limon Ektim Daşa’, ‘Karpuz Kestim’ gibi Muğla türkülerimizi oynuyoruz. Toyumuzda kına yaktık, onun provasını, hazırlığını yaptık. Biz hepimiz toplanmasak bile 3-5 kişi biraraya geldik mi, oynar eğleniriz. Huriye ablamız leğen çalar, biz oynarız.

Oyunlarınızı nasıl oynuyorsunuz, bağlı kaldığınız belli figürler var mı?

Muğla zeybeğini, Sürmelim’i kaşıksız oynuyoruz. Genelini karşılıklı ya da dönerek kaşıkla oynuyoruz. Belli figürlerimiz var, ama herkes kendine göre oynuyor. Ama uyum içinde oynuyoruz. Biz bu işi severek yapıyoruz.

“Türkülerde neler anlatılıyor, ortak özellikleri nelerdir?

Yörük hayatını, geçmişini anlatıyor.

Muğla’da yaşamsal anlamda yörük kültürü devam ediyor mu, insanların şu andaki yaşantısında bu kültürün etkisi ne derecede devam ediyor?

Devam ettirenler var. Köylerimizde devam ediyor. Ama eskisi gibi göç edenler yok bildiğim kadarıyla. Bundan 3-5 yıl öncesine kadar göç devam ediyordu. Ama Orman Bakanlığı, ormanlara keçilerin girmesine yasaklar getirdi, bu da etkili oldu. Hayvancılık bitti artık. Hep yurt dışından getiriliyor. Ben kendim eskiden çok keçi güttüm. Yeniden hayvancılığın canlanmasını isterim. Köylerde bile çok azaldı hayvancılık. Şu anda insanımız eskiye dönük kültüre ilgi gösteriyor. Eskiden insanlar yörüğüm demeye utanırmış. Şimdi gururla söylüyorlar.

Oyunlarınızı nerelerde icra ediyorsunuz?

Bazen akşamları dernekte toplanırız, kendi aramızda oynarız. Toylarımızda oynarız. Başka illere, ilçelere gidiyoruz. Manisa’ya, Konya’ya, Milas’a, Bodrum’a, Denizli’ye, Buldan’a. Düğünlere çağırdıkları zaman gidiyoruz. Belediyemiz bize araç desteği verirse gidiyoruz. Diğer türlü imkanlarımız pek el vermiyor. Hepimiz kendi imkanlarımızla bir şeyler yapmaya çalışıyoruz. Bizlere destek verilse  kültürümüzün devamlılığı için her yere gideriz. Her şey maddi. Derneğimizin bütçesi hiç yok desek olur. Belediyemiz toylarımızda destek veriyor. Çok zorluklarla yaşatmaya çalışıyoruz. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na destek verilmesi için dilekçe veriyoruz ama reddediliyor, destek verilmiyor. Gönüllü olarak imece usulü yaşatmaya çalışıyoruz. Mesela Muğla’daki belediyemiz araç desteği verdi, Konya’ya gittik. Oraya gittiğimiz’de Konya’daki belediye destek verdi, kalacak otelimizi, yeme içmeyi ayarladı. Gittiğimiz yerlere hem kadın hem erkek oyun ekiplerimizle 15 kişi gidiyoruz.

Yörük kültürünün öneminden bahseder misiniz?

Bizim için eskilerden kalan, dedelerimizin, ebelerimizin yaşam tarzını yaşatmak önemli. Yörük, yürüyen Türk demektir. Sahip çıkılmazsa ne yürüyen Türk kalacak ne  başka şey. Çocuklarımız da bilmeyecek. Bizim ekibimizde de en genç ben sayılırım. Ben daha da gençlerin bize katılmasını, bizim gibi ekip kurup da kültürümüzü canlandırmalarını isterim. Ama yok çünkü iş biraz da maddiyata bağlı.  Bütçe ve destek olmayınca kimse gelmiyor.

Yeni nesiller yörük kültürünü biliyorlar mı, bu kültürün tanınması için Yörük Obaları Derneği olarak sizler neler yapıyorsunuz?

Gençler pek fazla bilmiyorlar. Biz üniversitelerde toplantılar yapıyoruz. Başkanımızla orada çadır kurmak istiyorduk. Ama imkanlarımız el vermedi. Toyumuza çok ilgi gösteriliyor. Katılmak isteyen çok. Üniversitede bir çadır kurulsa, üniversite hocalarımız gençlere anlatabilir. Nereden geldik diye, gençler en azından öğrenmiş olur. Gençlerin buralara çekilmesi lazım.

Bu konuda devletin üst kademelerine iletmek istediğiniz bir mesajınız var mı?

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın kültürümüze sahip çıkmasını isterim. Aslında bunlara sahip çıkılması lazım. Ama kimse destek vermiyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik sahip çıkmalı. Dedelerimizin, ninelerimizin geldiği yer unutulmasın. Bizler de bırakırsak unutulup gidecek. Ne varsa eskilerde var. Pazara çıktığımızda köy domatesi, köy yumurtası, köy yoğurdu, köy ekmeği olduğu zaman herkes alıyor.

Belli başlı yörük adetleri nelerdir?

Yörükler göç ederler. Oyunlarımız var. ‘Arap Oyunu’ denen oyunda çörek vardır, o çöreği yukarda tutup kapmaya çalışırlar. Bayrak dikilmesinin olduğu gün oynanırdı bu oyun. Artık bunların çoğu unutuldu. ‘Kız Kaçırma Oyunu’ vardır. Erkeklerden biri kadın kılığına girer. Bir erkek damat kılığına girer. Biri de kızın babası olur. Damat olan kızı kaçırırdı, kızın babası da tüfekle onu sürerdi. Davul zurnayla gelin alma, yol kesme, çeğiz sandığının üzerine oturma olur. Gelinin elleri ve ayaklarına komple kına yakılır. Un çuvalına kınasız yaklaşılmaz. Eskiden altın diş vardı. Gelin olan kıza en az iki tane, isteyen daha fazla altın diş takılırdı düğün hediyesi olarak. İstemeye gelindiğinde söylenirdi altın diş takılacak diye.

Yörük kıyafetlerini anlatır mısınız?

Bizim eskiden ninelerimiz bu kıyafetleri giyermiş. Etek, ipek şamı, elbiselik, topdon, alnına yazma, naylon ayakkabı, çorap, beline kemer, bazen de kemer yerine sicim. Renk renk olur bu kıyafetler. Altın takınırlarmış.Gelinlere de eskiden parfüm olmadığı için, gelin güzel koksun diye karanfil takarlarmış.

Nereden geldiğini bilmeyen gideceği yolu bilemezmiş. Bunun üzerine diyebiliriz ki, evlerinin avlusundan çatılarındaki bacalara kadar beyaz ve temiz Muğla’da, öz benliğimiz olan yörük kültürüne herkes sahip çıkmalı…