Muğla’nın Datça ilçesine bağlı Hızırşah Mahallesinde, denizden 6 kilometre içeride, taşlarla örülmüş olan bir yapının içinde zamanın izlerini taşımaktadır. Hızırşah Camii’nin ne zaman yapıldığı sorusuna, cevap olarak 14.yüzyılda, Menteşe Beyliği döneminde Beyliğin kurucusu Hızır Bey tarafından inşa edilmiştir diyebiliriz. Hızırşah Camii hem mimarisi hem de tarihî geçmişiyle bölgenin kültürel hafızasını taşımaktadır.
Yapının inşa tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 2013 yılında gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarında ortaya çıkan 1890 tarihi, yapının inşa tarihiyle ilgili ipuçları sunmaktadır. Menteşe Beyliği’nin bölgedeki izlerini taşıyan bu cami, Osmanlı döneminin erken dönem mimarisinin önemli örneklerinden de biridir.
Biraz da mimarisinden bahsedecek olursak; Hızırşah Camii, sekizgen kasnak üzerine oturtulmuş tromp geçişli tek kubbe ile son cemaat yeri olarak üç küçük kubbeden oluşan bir yapıdır. Bu mimari özellik, Selçuklu ve Osmanlı arasında geçiş dönemi eserleri arasında yer almasını sağlar. Camideki süsleme sanataları ve hat yazıları, dönemin sanat anlayışını olduğu gibi yansıtır. Yapının iç mekânında yer alan mihrap, minber ve ahşap işçilikleri, dönemin estetik anlayışını ve zanaatkâr ustalığını açıkça anlatır. Zaman içinde çeşitli restorasyonlardan geçen Hızırşah Camisi, son olarak 2013 yılında Aydın Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından kapsamlı bir restorasyona tabi tutulmuştur. Bu restorasyon, yapının özgün mimari özelliklerinin korunmasına özen gösterilerek yapılmış, restorasyon sonrası camii yeniden ibadete açılmıştır. Bugün hem yerel halk hem de Datça’ya gelen ziyaretçiler için önemli bir dini ve kültürel merkez olmaya devam etmektedir.
Bu önemli kültürel mirasın korunması konusuna değinirsek; Hızırşah Camii, sadece bir ibadet yeri olmanın ötesinde, bölgenin tarihî ve kültürel mirasını yaşatan bir yapıdır. Restorasyon çalışmaları sayesinde, cami hem fonksiyonel olarak hem de estetik açıdan günümüze taşınmıştır. Bu tür yapılar, toplumların geçmişle bağlarını son derece güçlendirir. Aynı zamanda kültürel kimliklerinin korunmasına da katkı sağlar.
Sonuç olarak; Hızırşah Camii, Menteşe Beyliğinin izlerini taşıyan, mimari ve tarihi açıdan zengin bir yapıdır. Restorasyon çalışmaları sayesinde günümüze ulaşan cami, bölgenin kültürel mirasını yaşatmaya devam etmektedir. Ziyaretçiler, bu tarihi yapıyı görerek, hem bölgenin tarihî geçmişine tanıklık edebilir hem de mimarinin zarif örneklerinden birini yakından inceleyebilirler.
