Birinci Dönem Büyük Millet Meclisi ya da kısaca Birinci Meclis, 23 Nisan 1920'de Ankara'da toplanmış, 1 Nisan 1923'te yeni seçim kararı alarak 15 Nisan 1923'te son oturumunu yapmıştır. Meclis'in açılış günü olan 23 Nisan, halen Türkiye'de ulusal bayram olarak kutlanmakta.

Meclisin açılış aşamasında Osmanlı Devleti hala İstanbul'da hüküm sürmekteydi. Meclis, açılış gününde sultan ve halife VI. Mehmet'e bağlılık yemini etmiş ancak uygulamada İstanbul'daki iktidardan tamamen bağımsız olmuş ve 1 Kasım 1922'de aldığı kararla Osmanlı Devleti'ne son vermiştir. Yeni devletin nihai biçimi olan Cumhuriyet, 29 Ekim 1923'te İkinci Meclis tarafından ilan edilecektir. Bu iki tarih arasında TBMM, yasama, yürütme ve yargı yetkilerini tek elde toplayan bir ihtilal meclisi görünümü sergilemiştir.

***

TBMM 1. dönemin özellikleri arasında olağanüstü şartlarda faaliyete geçmiş olması, ihtilal meclisi olması, kuvvetler birliği esasına dayanması (yasama, yürütme ve yargıyı şahsında toplaması), bakanları ayrı ayrı ataması ve azletmesi en başta sayılabilir. Meclis Başkanı Mustafa Kemal Paşa aynı zamanda yürütmenin başıdır.

Üstlendiği misyonun yanı sıra, 1. Dönem meclisi, demokratik ve parlamenter hasletlerinin derinliği ile de dikkat çekmektedir. Öncesinde 2 ayrı tarih kesitinde Meşrutiyete dayalı parlamenter sistem tecrübesi olduğu, hatta Tanzimat'tan itibaren Danışma Meclisi tarzı yapılanmaların Osmanlı devlet kültürüne girdiği dikkate alınırsa, 1920'lerde Türk insanının meclis yolu ile yönetme ve yönetilme birikiminin mevcut olduğu da burada belirtilmelidir.

TBMM 1. Meclisi başlıca önemli kararları ise şöyle olmuştu. Hıyanet-i Vataniye Kanunu kabul edildi.

İstiklâl Mahkemeleri kuruldu. İsyanlar bastırıldı. Batı Anadolu'da düzenli ordu kuruldu. Doğu, Güney ve Batı cephelerindeki zaferlerle Anadolu işgalden kurtuldu. 1921 Anayasası ile İstiklâl Marşı kabul edildi. Saltanat kaldırıldı. Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı. Lozan görüşmelerine başladı.

***

Bu tarihi bilgilere TBMM 1. Meclisinde Muğla(Menteşe) milletvekilleri ile devam edelim. Birinci Mecliste Muğla’yı Emin Kamil Efendi, Etem Fehmi Aslanlı, Hacı Ahmet Efendi, Hamza Hayati Öztürk, Kasım Nuri Bey, Mahmut Hendek, Mesut Efendi, Mehmet Rifat Börekçi, Sadettin Özsan, Tevfik Rüştü Aras, Alirızapaşazade Ziya Bey temsil ettiler. O dönemden bu döneme Muğla’nın kaderi hep aynı aslında. Birinci Mecliste bile Muğla’yı temsil eden milletvekillerinin birçoğu Muğlalı değil. Cumhuriyet Döneminin ilk Diyanet İşleri Başkanı Börekçizade Rıfat Efendi(Mehmet Rifat Börekçi) Ankara müftüsü iken Muğla Milletvekili olarak birinci mecliste görev yapmıştır.

***

1920’den bu güne Muğla’nın kaderi değişmedi, İlk Mecliste Mehmet Rifat Börekçi, ardından daha bir çoğu. Bu günlere gelene kadar Yalım Erez, Lale Aytaman, Ömer Süha Aldan, Mehmet Nil Hıdır, Nihat Öztürk. Siyasetten hep geride duran Muğlalılar olmuş. Günümüzde de öyle değil mi? Bir gün bir televizyon programı hayal ediyorum Muğla’da faaliyet gösteren siyasi parti İl Başkanlarının toplu katılacağı hepsine sorular ortak olacak ama kim nasıl cevap verecek? Muğla yerine bize Tokat, Erzurum, Sivas, Rize seçmenlerine anlatır gibi mi anlatacaklar acaba?